Cận 1 bên mắt – tưởng chừng ít gặp nhưng lại gây ra nhiều khó chịu trong sinh hoạt. Từ cảm giác mỏi mắt, chóng mặt cho đến thị lực mất cân bằng khi học tập hay làm việc… Tình trạng này liệu có nguy hiểm? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ nguyên nhân, cách xử lý đây cũng là bước đầu tiên giúp bạn có hướng xử lý phù hợp, tránh ảnh hưởng đến các hoạt động hàng ngày về sau.
Cận 1 bên mắt là gì? Có phổ biến không?
Cận 1 bên mắt có phải là bất thường?
Cận thị 1 bên mắt là tình trạng chỉ có một mắt bị cận thị, khi kiểm tra bằng bảng đo thị lực sẽ thấy mắt còn lại vẫn nhìn rõ hoặc có độ cận rất thấp, không đáng kể. Mặc dù nhiều người cho rằng cận thị thường xuất hiện ở cả hai mắt, nhưng thực tế, cận lệch một bên không phải là hiếm, đặc biệt là ở trẻ nhỏ hoặc người thường xuyên dùng điện thoại, học tập không đều ánh sáng.
Tình trạng này khá phổ biến, nhất là ở trẻ em hoặc người sử dụng thiết bị điện tử nhiều như học sinh, sinh viên, nhân viên văn phòng. Một số nguyên nhân phổ biến bao gồm:
- Xem điện thoại khi nằm nghiêng
- Học tập ở tư thế lệch
- Một mắt điều tiết nhiều hơn trong thời gian dài
- Mắt lười (nhược thị) từ nhỏ chưa được phát hiện
Hiện tượng này không phải bệnh lý nguy hiểm, nhưng là dấu hiệu cần theo dõi nghiêm túc, nhất là trong độ tuổi thị giác đang phát triển. Nếu không phát hiện kịp thời, cận một bên dễ dẫn đến mắt lười (nhược thị) hoặc khiến mắt còn lại bị giảm thị lực do phải điều tiết thay thế quá nhiều.
Sự khác biệt giữa cận đều và cận lệch 1 bên
Cận đều là tình trạng hai mắt có độ cận tương đương, còn cận lệch 1 bên là khi một bên mắt bị cận thị rõ rệt hơn bên còn lại. Dù cả hai đều là tật khúc xạ, nhưng sự chênh lệch độ cận giữa hai mắt có thể ảnh hưởng đến sự phối hợp thị giác, khả năng điều tiết và cảm giác về không gian.
So sánh nhanh:
| Tiêu chí | Cận đều 2 bên | Cận lệch 1 bên |
|---|---|---|
| Tầm nhìn | Mờ đều ở cả 2 mắt | Một bên mờ rõ rệt, một bên vẫn rõ |
| Cảm giác khi quan sát | Mắt mỏi vừa phải, đều nhau | Chóng mặt, khó tập trung, mất cân bằng |
| Dễ nhận biết | Rõ ràng khi đo mắt | Khó phát hiện nếu không đo thị lực |
| Hậu quả nếu không can thiệp | Tăng độ dần đều | Mắt yếu dễ bị “lười”, có nguy cơ nhược thị |
| Khi đeo kính | Dễ làm quen | Có thể gây khó chịu nếu độ lệch quá lớn |
Nguyên nhân gây cận 1 bên mắt
Thói quen sử dụng mắt không đồng đều
Một trong những nguyên nhân phổ biến khiến nhiều người – đặc biệt là học sinh, sinh viên – bị cận thị lệch một bên là do thói quen sử dụng mắt không đồng đều. Điều này xảy ra khi một mắt phải làm việc nhiều hơn mắt còn lại trong thời gian dài mà người bệnh không hề nhận ra.
Một số thói quen gây ảnh hưởng:
- Thường xuyên che một mắt (vô thức hoặc khi chơi game)
- Nằm nghiêng về một bên khi xem điện thoại hoặc đọc sách
- Học tập dưới ánh sáng lệch, khiến một mắt thường xuyên bị che khuất hoặc thiếu sáng
- Nheo mắt một bên do ánh sáng chói hoặc thị lực kém nhưng không đi khám
Rối loạn điều tiết hoặc mắt lười (amblyopia)
Mắt lười (nhược thị) là tình trạng một mắt không phát triển đúng chức năng thị giác trong giai đoạn đầu đời, khiến cho thị lực bên đó yếu hơn hẳn so với mắt còn lại – dù cấu trúc mắt hoàn toàn bình thường.
Nguyên nhân thường bắt nguồn từ:
- Cận thị hoặc loạn thị một bên không được phát hiện sớm
- Đeo kính sai độ, hoặc chỉ đeo kính một phần thời gian khi còn nhỏ
- Có tật khúc xạ nhưng không được điều trị, khiến não “bỏ qua” tín hiệu từ mắt yếu
Hệ quả là mắt yếu dần không điều tiết được như mắt còn lại – dẫn đến tình trạng thị lực không đồng đều, rất dễ phát triển thành cận thị một bên.
Di truyền và yếu tố bẩm sinh
Ngoài những nguyên nhân đến từ thói quen hoặc phát triển chức năng mắt, di truyền và yếu tố bẩm sinh cũng là một lý do khiến một bên mắt có nguy cơ bị cận sớm hơn bên còn lại.
Một số trường hợp có thể kể đến:
- Trục nhãn cầu của một mắt dài hơn mắt còn lại (tự nhiên)
- Cấu trúc giác mạc không đều giữa hai mắt (gây cận nhẹ 1 bên từ nhỏ)
- Người trong gia đình có tiền sử bị cận lệch hoặc loạn thị 1 bên
Ở những trường hợp này, mắt còn lại có thể vẫn hoạt động bình thường trong thời gian dài mà không có triệu chứng rõ rệt, cho đến khi độ cận lệch ngày càng rõ và gây ảnh hưởng đến sự phối hợp hai mắt.
Bị cận 1 bên mắt có sao không? Có nguy hiểm không?
Dễ dẫn đến nhược thị nếu phát hiện trễ
Một trong những hậu quả nghiêm trọng nhất của việc bị cận 1 bên mắt là nguy cơ phát triển mắt lười (nhược thị) – nhất là nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời trong độ tuổi từ 3 đến 8 tuổi. Nhược thị là tình trạng thị giác ở một bên mắt phát triển không đầy đủ, khiến mắt yếu dần đi dù cấu trúc bên ngoài hoàn toàn bình thường.
Nếu bạn đang băn khoăn bị cận 1 bên mắt có sao không, thì với trẻ nhỏ, câu trả lời là có – và cần theo dõi sớm. Khi một mắt bị cận, não bộ có xu hướng ưu tiên xử lý hình ảnh từ mắt còn lại (mắt tốt), khiến mắt yếu không được “rèn luyện” và dần bị bỏ qua trong hoạt động thị giác.
Lưu ý: Với trẻ nhỏ, nên kiểm tra mắt định kỳ và đo từng bên riêng biệt để tránh bỏ sót dấu hiệu cận lệch gây ảnh hưởng đến sự phát triển thị giác.
Gây mỏi mắt, nhức đầu, giảm hiệu suất học tập/làm việc
Ngay cả ở người lớn, việc bị cận 1 bên mắt cũng có thể gây ra hàng loạt phiền toái trong sinh hoạt và công việc hằng ngày. Do hai mắt phải phối hợp liên tục để xử lý hình ảnh, khi một bên yếu hơn sẽ khiến hệ thống thị giác phải điều tiết nhiều hơn, dễ gây mỏi mắt, nhức đầu và mất tập trung khi làm việc lâu.
Người cận lệch một bên thường có xu hướng:
- Nghiêng đầu hoặc nheo mắt khi nhìn xa
- Chớp mắt nhiều, chảy nước mắt nhẹ khi đọc lâu
- Đau đầu nhẹ vùng trán, thái dương – đặc biệt vào cuối ngày
Có thể ảnh hưởng đến độ cân bằng thị giác – nhìn đôi, rối tầm nhìn
Một hậu quả ít được nhắc đến nhưng lại ảnh hưởng lâu dài là: bị cận 1 bên mắt có thể gây mất cân bằng thị giác, khiến não bộ xử lý hình ảnh kém đồng bộ giữa hai mắt. Điều này dẫn đến hiện tượng mắt nhìn không cùng tiêu điểm, dễ bị rối tầm nhìn, nhìn đôi hoặc mất cảm nhận chiều sâu, khoảng cách.
Hệ quả điển hình:
- Khó xác định khoảng cách khi lái xe, chạy bộ, chơi thể thao
- Dễ bị vấp, va chạm do ước lượng không gian không chuẩn
- Mệt khi nhìn lâu vào các chi tiết nhỏ hoặc làm việc nhóm
Bị cận 1 bên mắt có nên đeo kính không?
Việc bị cận 1 bên mắt không đồng nghĩa với việc bắt buộc phải đeo kính ngay. Tuy nhiên, nếu độ lệch giữa hai mắt lớn hơn 0.75–1.00 độ, bác sĩ nhãn khoa thường sẽ chỉ định đeo kính phù hợp cho từng bên mắt để đảm bảo sự cân bằng trong điều tiết và thị lực phối hợp.
Một số trường hợp phổ biến:
- Cận lệch nặng (>1.5 độ): Cần đeo kính càng sớm càng tốt để tránh lệch trục thị giác, nhược thị hoặc rối loạn điều tiết lâu dài.
- Cận lệch nhẹ (dưới 0.5 độ): Có thể chưa cần đeo kính nếu không có dấu hiệu mỏi mắt, nhức đầu hoặc nhìn không rõ khi học tập/làm việc.
- Cận lệch trung bình (0.75–1.5 độ): Nên đeo kính để hỗ trợ điều tiết mắt yếu, tránh để mắt tốt làm việc quá sức.
Trong nhiều trường hợp, bác sĩ sẽ chỉ định đeo kính cả hai bên, nhưng điều chỉnh độ khác nhau tùy theo mắt. Điều này giúp hình ảnh từ hai mắt hội tụ đồng đều hơn, dù một bên cận nặng và bên còn lại không cận.
Lưu ý khi chọn kính cho người bị cận lệch
Khi được bác sĩ chỉ định đeo kính cho trường hợp cận lệch một bên, việc lựa chọn tròng kính phù hợp đóng vai trò quan trọng giúp người đeo thích nghi nhanh và hạn chế khó chịu trong quá trình sử dụng.
Một số lưu ý quan trọng:
- Cân bằng độ tròng giữa hai mắt: Nếu chênh lệch quá 2.0 độ, nên dùng loại tròng giảm độ biến dạng hình ảnh để tránh chóng mặt khi mới đeo.
- Ưu tiên tròng phi cầu (aspheric): Giúp hình ảnh không bị méo hoặc giãn khi có sự chênh lệch lớn giữa hai mắt, đặc biệt cần thiết với người làm việc văn phòng hoặc dùng máy tính nhiều.
- Chống lóa – chống ánh sáng xanh: Phù hợp nếu mắt yếu thường xuyên tiếp xúc với màn hình LED, giúp giảm mỏi mắt và hỗ trợ thị giác trong môi trường ánh sáng nhân tạo.
- Chọn gọng nhẹ, ôm sát sống mũi: Giúp giữ kính ổn định, tránh lệch tròng làm ảnh hưởng tới hình ảnh giữa hai mắt.
Bị cận 1 bên mắt phải làm sao?
Nên đi đo khúc xạ đầy đủ càng sớm càng tốt
Bước đầu tiên khi phát hiện thị lực hai mắt không đều, hoặc nghi ngờ chỉ một bên mắt bị mờ – là đi khám và đo khúc xạ đầy đủ càng sớm càng tốt. Việc đo mắt tại tiệm kính chỉ mang tính sơ bộ. Để xác định chính xác có phải bạn bị cận 1 bên mắt, mức độ cận bao nhiêu, có kèm loạn thị hay không… thì nên đến cơ sở chuyên khoa có máy đo khúc xạ tự động và đo từng mắt riêng biệt.
Tuân thủ đeo kính đúng độ nếu được chỉ định
Nếu sau khi đo mắt, bác sĩ kết luận bạn bị cận một bên mắt và cần đeo kính, hãy tuân thủ đeo đúng độ – đúng thời gian để giữ cân bằng thị giác. Nhiều người nghĩ “chỉ cận 1 bên mắt, không cần đeo cũng không sao”, nhưng thực tế đây là một quan niệm sai lầm dễ dẫn đến lệch thị giác, mỏi mắt kéo dài, thậm chí tăng độ nhanh hơn bên còn lại.
- Việc đeo kính đúng độ:
- Giảm nhức đầu, mỏi mắt, nhìn lệch khi học tập hoặc làm việc
- Giúp hai mắt phối hợp hình ảnh đồng đều
- Hạn chế việc mắt tốt phải “bù thị lực” cho mắt yếu
Kết hợp tập mắt, nghỉ mắt và kiểm tra định kỳ mỗi 6 tháng
Dù bạn đã đeo kính hay chưa, thì việc chăm sóc mắt hàng ngày là yếu tố quan trọng giúp làm chậm quá trình tăng độ – đặc biệt khi chỉ một bên mắt đang bị cận.
Một số thói quen nên duy trì:
- Áp dụng quy tắc 20–20–20: Sau mỗi 20 phút nhìn gần, hãy nhìn xa 20 feet (khoảng 6 mét) trong 20 giây
- Tập palming (xoa ấm lòng bàn tay và che nhẹ mắt nhắm trong 1–2 phút)
- Đảo mắt theo vòng tròn giúp cải thiện tuần hoàn quanh mắt
- Nghỉ mắt thường xuyên, đặc biệt sau 2 giờ học tập hoặc làm việc liên tục
Đồng thời, bạn nên kiểm tra thị lực định kỳ 6 tháng/lần để theo dõi sự thay đổi của cả hai mắt – nhất là khi đã từng bị cận lệch. Điều này giúp bác sĩ điều chỉnh đơn kính phù hợp và kịp thời xử lý nếu mắt còn lại bắt đầu giảm thị lực theo.
Cận 1 bên mắt – Giải pháp hiệu quả và bảo vệ thị lực toàn diện!
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
Cận 1 bên mắt phải có sao không?
Có. Nếu để lâu không xử lý đúng, cận một bên mắt – dù là mắt phải hay trái – đều có thể gây mỏi mắt, giảm khả năng phối hợp thị giác và tăng nguy cơ nhược thị (đặc biệt ở trẻ).
Cận 1 bên mắt trái có cần đeo kính không?
Có thể có. Nếu độ cận mắt trái từ 0.75 độ trở lên hoặc gây khó chịu khi nhìn xa, học tập, thì nên đeo kính theo đúng chỉ định. Ngay cả khi chỉ bị cận một bên, việc đeo kính sẽ giúp cân bằng thị lực và hạn chế mỏi mắt về lâu dài.
Cận 1 bên mắt có thi bằng lái được không?
Có. Luật hiện hành cho phép thi bằng lái nếu thị lực mỗi mắt từ 5/10 trở lên, có thể sử dụng kính để đạt yêu cầu.
Đeo kính lệch độ có chóng mặt không?
Có thể. Nếu hai mắt có độ cận lệch lớn (trên 1.5 độ), khi đeo kính lần đầu có thể cảm thấy chóng mặt, nhìn lệch hình hoặc mất thăng bằng nhẹ.
Có thể chữa cận 1 mắt bằng laser không?
Có. Cận 1 bên mắt vẫn có thể được điều trị bằng các phương pháp phẫu thuật khúc xạ như LASIK, FemtoLASIK hoặc ReLEx SMILE – tùy theo độ cận và tình trạng giác mạc.
Kết luận
Tóm lại, cận 1 bên mắt không quá nguy hiểm nếu được phát hiện và can thiệp sớm. Điều quan trọng là bạn cần đi đo mắt định kỳ, đeo kính đúng độ nếu cần, và tập luyện điều tiết mắt đều đặn. Đừng chủ quan khi chỉ một bên mắt yếu hơn – vì về lâu dài, sự lệch thị lực có thể ảnh hưởng đến sự phát triển thị giác và chất lượng sống của bạn.
